Gospodarka o obiegu zamkniętym – czy powstrzyma zmiany klimatyczne?

Jaka byłaby Twoja reakcja, gdybym powiedział Ci, że możliwa jest współczesna gospodarka bez produkcji odpadów? Oczywiście wydałoby Ci się to trudne do realizacji, a być może nawet niemożliwe. Jednak właśnie to jest jednym z kluczowych celów gospodarki o obiegu zamkniętym. Utopia? Nawet jeśli, to bardzo bliska realizacji.

Każdy, kto choć trochę orientuje się w obecnej sytuacji na świecie doskonale wie, jak dużym wyzwaniem dla współczesnego człowieka są kwestie klimatu. Z jednej strony wysokie emisje dwutlenku węgla do atmosfery i globalne ocieplenie, z drugiej strony nadprodukcja odpadów, a z trzeciej wyczerpywanie się surowców.

Dla specjalistów to oczywiste, że przy obecnym modelu rozwoju skutki dla planety będą opłakane. Czy jednak istnieje sposób na to, by powstrzymać te niszczące procesy, a jednocześnie nie zatrzymać rozwijającej się gospodarki?

Odpowiedzią na tę bolączkę wydaje się nowy model gospodarczy. Gospodarka o obiegu zamkniętym, gospodarka obiegu zamkniętego lub gospodarka cyrkularna - bo takie nazwy w odniesieniu do tego modelu są wykorzystywane - zakłada bardziej zrównoważony cykl obiegu surowców, a jednym z celów jest wyeliminowanie pojęcia „odpadu” w niedalekiej przyszłości.

GOZ jest także kluczowym elementem walki z katastrofą klimatyczną. Skupia się na znaczącym ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych do atmosfery m.in. dzięki zredukowaniu wydobycia i przetwarzania surowców nieodnawialnych i zminimalizowaniu ilości odpadów.

Czym zatem jest w istocie gospodarka cyrkularna? Czym ma się różnić od obecnego modelu? A wreszcie - w jaki sposób ją wprowadzić w życie?

Odpowiedzi na te oraz inne pytania poznasz w dalszej części artykułu.

Spis treści:

• Gospodarka o obiegu zamkniętym - definicja
• Gospodarka o obiegu zamkniętym - charakterystyka
• Gospodarka o obiegu zamkniętym a gospodarka liniowa
• Gospodarka o obiegu zamkniętym a recykling
• Gospodarka o obiegu zamkniętym w Polsce
• Korzyści i wady GOZ
• Przykłady GOZ w praktyce
• Rola opakowań w GOZ
• Dlaczego gospodarka o obiegu zamkniętym jest istotna, czyli przyszłość GOZ

Gospodarka o obiegu zamkniętym - definicja

Zacznijmy jednak od początku, czyli od definicji tego pojęcia.

Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) (lub gospodarka cyrkularna, ang. circular economy) – regeneracyjny system gospodarczy, w którym minimalizuje się zużycie surowców i wielkość odpadów oraz emisję i utraty energii poprzez tworzenie zamkniętej pętli procesów, w których odpady z jednych procesów są wykorzystywane jako surowce dla innych, co maksymalnie zmniejsza ilość odpadów produkcyjnych. cyt. za Wikipedia

Innymi słowy, model cyrkularny opiera się na pomyśle, by stworzyć zamknięty obieg surowców i sprawić, by jak najmniejsza część surowców wypadała z obiegu - tym samym generując odpady.

Model gospodarki cyrkularnej opiera się na obiegu znanym z… przyrody. W środowisko naturalnym odpady jednych organizmów stają się pożywieniem dla innych - trwa to aż do zamknięcia pętli cyklu. W procesach biologicznych nie istnieje pojęcie odpadu. Przykład? Choćby dwutlenek węgla wydalany przez człowieka jest kluczowym składnikiem dla rozwoju roślinności.

Ideą obiegu zamkniętego rządzi zgodna z unijnymi koncepcjami hierarchia 3xR, czyli reduce, reuse, recycle (redukuj, używaj ponownie, poddawaj recyklingowi). Opiera się ona na redukcji liczby surowców i odpadów, ponownym wykorzystywaniu przetworzonych surowców poprzez np. naprawy i recyklingowi. Warto dodać, że w hierarchii GOZ recykling znajduje się dopiero na ostatnim miejscu, ponieważ ten sposób przetwarzania surowców jest bardzo energochłonny.

GOZ stanowi zatem alternatywę dla obecnego, liniowego modelu gospodarczego, ale o tym wspomnimy w jednym z kolejnych rozdziałów. Najpierw przyjrzyjmy się charakterystyce modelu gospodarki o obiegu zamkniętym.

Gospodarka cyrkularna - charakterystyka

Zacznijmy od zauważenia faktu, że elementy modelu gospodarki obiegu zamkniętego są już obecnego w naszych życiach, a pojęcia recyklingu i ponownego wykorzystania od kilku lat zyskują na popularności i są coraz częściej spotykane na rynku.

GOZ zakłada całkowite zreformowanie sposobu w jaki myślimy o tworzeniu i projektowaniu produktów i łańcuchów dostaw.

Gospodarka o obiegu cyrkularnym opiera się na modelu produkcyjnym, który eliminuje etap powstawania odpadów. W tym typie gospodarki spalanie odpadów jest niepotrzebnym marnotrawstwem, traktowane jest jako błąd popełniony na etapie projektowania produktu i nie może być to końcowy etap cyklu życia surowca. Zamiast tego odpad powinien stać się surowcem i kontynuować swój cykl życia. Brzmi dobrze, prawda? Ale jak to zrobić?

Model gospodarki o obiegu zamkniętym składa się z kilku etapów cyklu.

Pierwszy i ostatni z nich należy do sektora recyklingowego. To etap, w którym produkt na końcu swojego cyklu życia zostaje naprawiony, uzdatniony do innego sposobu wykorzystania lub poddany recyklingowi i przekształcony w surowiec. Dzięki temu ograniczymy nie tylko ilość generowanych odpadów, ale także zmienimy sposób pozyskiwania surowców na bardziej zrównoważony.

Kolejnym etapem, podobnie jak w obecnie obowiązującym modelu liniowym, jest produkcja. Zmiana wynikająca z wdrożenia GOZ obejmie także bardziej zrównoważone metody produkcji, ale także zmieni myślenie o produkcie końcowym, by tworzyć go z myślą o tym, że na końcu otrzyma nowe życie, a nie zostanie zamieniony w odpad.

Następne kroki w cyklu to dystrybucja i konsumpcja. Te sfery gospodarki także ulegną zmianą - choćby ze względu na dążenie ku niskoemisyjnym łańcuchom dostaw, ale także wskutek potencjalnych zmian zachodzących już etapie projektowania produktów w gospodarce obiegu zamkniętego.

Ostatnim, ale nie końcowym, etapem cyklu jest ponowne wykorzystywanie lub naprawa zużytych produktów. To niezwykle istotna część całego obiegu, która ma za zadania włączyć do ponownego wykorzystania jak najwięcej odpadów. Tutaj z pomocą przychodzą choćby takie procesy, jak remanufacturing opierający się np. na odzyskiwaniu działających lub dających się przetworzyć podzespołów konkretnego produktu i włączeniu go z powrotem do cyklu, jako materiał.

Gospodarka o obiegu zamkniętym a gospodarka liniowa

Przyjrzeliśmy się charakterystyce circular economy, ale czym tak właściwie różni się ona od obecnego modelu gospodarki liniowej? W końcu niektóre etapy cyklu, jak produkcja, dystrybucja czy konsumpcja są obecne również dzisiaj.

Gospodarka liniowa oparta jest o schemat „weź – wyprodukuj – zużyj – wyrzuć”, a odpady traktowane są naturalny element i ostatnia część cyklu życia surowca. W takim modelu rozłączny jest początkowy etap (pozyskiwanie surowców) i końcowy (produkcja opadów). Stają się zatem one w naturalny sposób niezrównoważone.

Gospodarka o obiegu zamkniętym rozwiązuje ten problem przyczyniając się do bardziej ekonomicznego obiegu surowca.

Gospodarka obiegu zamkniętego a recykling

Wielu z nas zadaje sobie w takim momencie pytanie: ok, ale czym gospodarka o obiegu cyrkularnym różni się w takim razie od recyklingu?

Recykling to działania polegające na przetworzeniu odpadów w materiał zdatny do ponownego wykorzystania w produkcji. To końcowy etap cyklu życia produktu.

W gospodarce cyrkularnej etap myślenia o nadawaniu produktowi drugiego życia zaczyna się już na etapie projektowania produktu, które zakłada przeciwdziałanie powstawaniu odpadów i zanieczyszczeń. W obecnej sytuacji klimatycznej recykling ma dwie kluczowe wady: nie jest wystarczający by powstrzymać zanieczyszczenie klimatu, a w samym procesie recyklingu zużywana jest dodatkowa energia.

W odpowiednio skonstruowanej gospodarce obiegu zamkniętego powinniśmy skupiać się na tym, by za wszelką cenę uniknąć potrzeby recyklingu. Może brzmieć to jak uproszczenie, ale podstawowym celem realistycznej strategii naprawy klimatu jest redukcja ilości powstających odpadów. cyt. za World Economic Forum

Gospodarka o obiegu zamkniętym w Polsce

W Polsce, inaczej niż w wiodących krajach Unii Europejskiej liniowy model gospodarki na dobre zagościł dopiero po upadku komunizmu. By nadrobić wieloletnie zaległości nowy model został przyjęty szybko i w całości - obowiązuje do dzisiaj. Taka strategia rozwoju przyczyniła się do polepszenia jakości życia i zwiększenia konsumpcji, dlatego z tak dużą dozą podejrzliwości podchodzi się do planu UE, by wprowadzać w krajach unijnych tak szeroko zakrojoną reformę.

A Komisja Europejska o sowich planach poinformowała już w grudniu 2015, kiedy to w swoim komunikacie przedstawiła cele i plany gospodarki cyrkularnej. Wedle unijnych ekspertów reforma pozwoli na uniknięcie szkód spowodowanych nadmiernym wykorzystaniem zasobów planety, zwiększy status europejskiej gospodarki na świecie, a także przyczyni się do powstawania nowych miejsc pracy.

Dotychczas rząd i jego przedstawiciele wypowiadają się w pozytywnym tonie o planowanych reformach. Europejskie Biuro Ochrony Środowiska podczas seminarium „Polska droga do gospodarki o obiegu zamkniętym” przeprowadziło wśród zebranych specjalistów badania dotyczące poparcia dla GOZ. Wśród ankietowanych znaleźli się naukowcy, przedstawiciele przedsiębiorstw, członkowie organizacji pozarządowych i urzędnicy. Aż 95,5% ankietowanych opowiedziało się za wdrożeniem zmian w celu przekształcenia polskiej gospodarki w model obiegu zamkniętym.

Poparcie dla wprowadzenia zmian nie oznacza jednak gotowości do ich wdrożenia. Okazuje się, że praktycznie każdy obszar wyróżniony w nowym modelu gospodarczym wymagałby w Polsce istotnych zmian i przekształceń.

Korzyści i wady

Choć w założeniu gospodarka cyrkulacyjna wydaje się bardzo rozsądnym i logicznym rozwiązaniem, które odpowiedziałoby na współczesne problemy, warto przyjrzeć się konkretnym potencjalnym zaletom i wadom takiego rozwiązania w praktyce.

Zacznijmy od potencjalnych zalet, na które powołują się zwolennicy gospodarki cyrkularnej.

Środowisko. To właśnie ono wydaje się najbardziej dotknięte rozwijającą się gospodarką - już dzisiaj obserwujemy problemy na rynku surowców i materiałów - ceny stają się coraz mniej przewidywalne i coraz częściej występują kłopoty z dostępnością produktów. Gospodarka o obiegu zamkniętym istotnie zmniejsza zapotrzebowanie na surowce, a co za tym idzie zmniejszy eksploatację środowiska naturalnego, ale i zapewni przedsiębiorstwom większą niezależność.

Oszczędność. Gospodarka obiegu zamkniętego kładzie nacisk na możliwie największe przedłużenie cyklu życia finalnego produktu. Dlatego też w reformie upatruje się szansy na zmniejszenie marnotrawstwa i bardziej efektywne projektowanie i korzystanie z produktów - np. poprzez naprawę lub wymianę części zamiast kupna nowego produktu.

Użytkownik, a nie właściciel. Gospodarka obiegu zamkniętego może znacząco wpłynąć na sposób konsumpcji dóbr. Niewykluczone, że jeszcze większą popularność zyska model „pay per use”, w którym będziemy płacić za korzystanie z danego produktu, a nie za możliwość jego posiadania. W takim modelu to producent weźmie na siebie ciężar serwisowania i troski o jak najdłuższą żywotność produktu.

Oczywiście, jak każda systemowa zmiana, GOZ wywołuje także wątpliwości. Na jakie wady takiego modelu wskazują specjaliści?

Wstrzymanie rozwoju. Część specjalistów uczula, że gospodarka obiegu zamkniętego może wstrzymać rozwój gospodarki poprzez zmniejszenie produkcji lub potrzebę pogorszenia funkcjonalności produktów, by spełniały one nowe wymogi.

Nowa infrastruktura. Kolejnym ogromnym wyzwaniem będzie zmiana infrastruktury związanej z nowym modelem produkcji, zmianą wykorzystywanych materiałów i całego procesu przemysłowego. Może się okazać, że dla wielu firm będzie to proces trudny do przejścia choćby ze względu na fakt, że część materiałów lub produktów ciężko będzie zaprojektować w sposób zgodny z zasadami i celami GOZ. Z pewnością ucierpią na tym gospodarki oparte na taniej sile roboczej, np. kraje w których produkowana jest odzież dla firm operujących w modelu fast fashion.

Jakość produktu. Wiąże się nieco z problemem opisany w punkcie wyżej. Istnieje bowiem obawa, że producenci będą paradoksalnie obniżać jakość produktów ze względu na fakt, że odzyskane surowce będą gorszej jakości niż te pozyskane.

Przykłady GOZ w praktyce

Sporo mówiliśmy o teorii, ale czy istnieją już teraz pomysły biznesowe, które wpisują się w cele i zadania gospodarki obiegu zamkniętego? Jak najbardziej. Przyjrzyjmy się kilku obecnym na rynku pomysłom.

Leasing jeansów

Modowy start-up MUD JEANS wpadł na pomysł, by swoich jeansów… nie sprzedawać. Zamiast tego można je wypożyczyć. Na czym to polega? MUD JEANS oferuje dwie formy zakupu. Jedną z nich jest tradycyjna - płacisz odpowiednią kwotę i jeansy są twoje. Druga to leasing. I choć może on brzmieć absurdalnie - wiążą się z nim spore korzyści. Zamiast płacić jednorazowo kwotę za jeansy, opłacasz subskrypcję przez 12 miesięcy - po upływie tego okresu stajesz się ich właścicielem i możesz je zachować lub wymienić na nowe. Firma zajmie się wówczas przywróceniem do życia oddanej pary.

Jedzenie zero waste

Too Good To Go to skandynawski start-up, który nie tak dawno zawitał również do Polski. Pomysł firmy polegał na stworzeniu platformy łączącej klientów z restauracjami i sklepami, które oferowałyby po niższej cenie niesprzedane danego dnia dania lub produkty o ograniczonym terminie do spożycia. To doskonały sposób na ograniczenie marnotrawstwa pożywienia, które w innym wypadku zostałoby najprawdopodobniej wyrzucone. Dzięki niższej cenie obie strony transakcji są usatysfakcjonowane.

Dom o obiegu zamkniętym

Brytyjska marka Method produkująca ekologiczne środki czystości podchodzi do modelu cyrkularnego tak, jak się powinno - kompleksowo. Oferuje tylko eco-friendly produkty, których składniki pozyskiwane są w zrównoważony sposób i dobierane w taki sposób, by ulegały biodegradacji i nie zanieczyszczały ujść wody. Marka deklaruje, że 99% odpadów powstających w procesie produkcyjnym jest poddawana recyklingowi lub ponownie wykorzystywana. Method zwraca również uwagę na jeszcze jeden, niezwykle istotny element zrównoważonego modelu ekonomicznego.

Rola opakowań w GOZ

Nie ma w tym żadnej tajemnicy, że opakowania to jeden z istotniejszych czynników przyczyniających się do nadprodukcji odpadów i zanieczyszczania planety. Ale czy na pewno tak musi być?

W zapakuj.to wiemy, jak projektować ekologiczne opakowania. Sprawdź, co możemy dla Ciebie zrobić.

Metod postawiło na korzystanie z materiałów z odzysku. Do produkcji butelek wykorzystują wyłącznie materiały pozyskane z wyrzuconych opakowań - dzięki temu 100% plastiku pochodzi z odzysku i jest zdatne do dalszego recyklingu. Co ciekawe odzyskanie plastiku wiąże się z mniej energochłonną produkcją niż produkcja plastiku od zera (aż 70% mniejsze zużycie energii). Do tego marka zadbała o to, by nie dodawać do opakowań elementów, które uniemożliwią ich dalszy recykling. Last but not least, firma promuje wśród swoich klientów kulturę ponownego wykorzystania opakowań poprzez napełnianie już wykorzystanych butelek nową porcją płynu.

W zapakuj.to przykładamy ogromną uwagę do tego, by poszerzać ofertę ekologicznych opakowań - np. z tektury falistej, ale także oferując biodegradowalną lub papierową alternatywę dla foliopaków. Nasi klienci mogą również powierzyć specjalistą usługę optymalizacji opakowań - lepszego dopasowania rozmiarów i materiałów (mniej odpadów i zużytych surowców w produkcji), a także zadbać o niskoemisyjną logistykę.

Dlaczego gospodarka o obiegu zamkniętym jest istotna, czyli przyszłość

Czy gospodarka o obiegu zamkniętym jest realistyczną koncepcją? Z pewnością ciężko nie zgodzić się z jej teoretyczną słusznością, a wątpliwości budzą możliwości jej bezproblemowej implementacji. Jednak rozwiązania mieszczące się w modelu obiegu zamkniętego funkcjonują już dzisiaj, co między innymi ilustrowaliśmy podanymi przykładami. Również w zapakuj.to myślimy o takim projektowaniu opakowań, by ograniczyć liczbę odpadów do minimum. Już w marcu 2020

Komisja Europejska opublikowała plan działania i wdrażania konkretnych rozwiązań w ramach projektu przekształcania gospodarki liniowej w gospodarkę cyrkularną. To niezwykle istotny element przemian gospodarczych, które mają na celu odciążenie środowiska naturalnego. Wydaje się, że ten kierunek zmian w kontekście dynamiki przemian na świecie jest nieunikniony.

Z jego pełną treścią zapoznasz się tutaj.